Öksürük, insan vücudunun ani bir tepkisi ve refleksidir. Günlük yaşamda ve klinik uygulamada çok yaygın bir semptomdur. Bir çok kişi hayatı boyunca sürekli öksürük atakları geçirir.
Hapşırma ya da göz kırpma gibi diğer reflekslere benzer bir şekilde öksürük insan vücudunu, özellikle solunum yolunu ve akciğerleri tahriş edici aşırı balgam, mikroplar ya da toz gibi maddelere karşı korumaya ve temizlemeye otomatik olarak yardımcı olur.
İnsan boğazı, hava yolları ve nefes borusu tahriş edici maddeleri algılayan sinirlerle donatılmıştır. Bu sinirler uyarıldıktan sonra beyne bir sinyal gönderir. Yanıt olarak beyin, tahriş edici maddeyi çıkarmaya çalışırken gerçekten hızlı bir şekilde ve oldukça derin nefes almak için göğüs ve karın kaslarına bir sinyal gönderir.
Bu yanıt neredeyse anlıktır ve etkisi oldukça büyüktür. Öksürük, aynı zamanda soluduğumuz toksinlerin hızlı bir şekilde vücuttan dışarı atılmasına da yardımcı olur. Arada bir gerçekleştiğinde normal ve doğal bir refleks olmasına rağmen, sürekli öksürük günlük faaliyetler sırasında çok rahatsız edici olabilir.
Her ne kadar bir semptom olsa bile, öksürüğün uzun süre devam etmesi birçok olumsuz sonuca yol açabilir.
Baş ağrısı, bulantı ve hatta kusmaya neden olabilir.
Boğaz ağrısı ve ses kısıklığına neden olabilir.
Bulaşıcı bir hastalıktan kaynaklanıyorsa fiziksel izolasyon gerekli olabilir.
Geceleri rahatsız edici olabilir ve uykusuzluğa neden olabilir.
Göğüste ağrıya neden olabilir.
Hayal kırıklığı, öfke, kaygı ve depresyona neden olabilir.
Normal yemeyi ve / veya içmeyi zorlaştırabilir.
Özellikle yaşlılarda kaburga kırılmasına neden olabilir.
Sürekli devam eden öksürük psikolojik etkiler ortaya çıkabilir. Hasta sosyal olaylarda kısıtlanmış hissettirebilir.
Üriner inkontinansa (idrar kaçırma) neden olabilir veya kötüleştirebilir.
Yorucu olabilir ve günlük faaliyetler için enerjinizi azaltabilir.
Aynı zamanda, soğuk algınlığı gibi çok ciddi olmayan akut hastalıklar bu duruma neden olabileceği gibi, zatürre, akciğer pıhtısı, akciğerde sıvı birikmesi ve sönmüş akciğer gibi çok daha ciddi akut hastalıklar da öksürüğe neden olmaktadır.
Öksürük Ne Kadar Sürer?
Öksürük çoğunlukla birkaç gün veya birkaç hafta boyunca devam eder ve biter. Öksürüğünüz devam ederse, doktorunuzun öksürüğün daha az yaygın diğer nedenlerini tanımlamak için bazı testler istemesi gerekebilir.
Kronik öksürük tedavisi öksürüğün nedenine bağlı olarak daha iyi olmasına ve bazen tamamen çözülmesine yardımcı olacaktır. Uygun tedaviye rağmen kronik öksürüğün kesilmeden devam ettiği bir takım vakalar vardır.
Ne Zaman Hekime Başvurmak Gerekir?
Öksürüğün birden çok nedeni çok olabilir ve bunların tedavileri birbirinden oldukça farklı olabilir. Yüksek ateş, nefes darlığı, çok miktarda veya normal rengi haricinde balgam üretimiyle birlikte öksürük ortaya çıktığında doktora gitmelisiniz.
Kan öksürmek bir başka önemli bulgudur ve ciddi bir hastalığa işaret edebilir. Özellikle kalıcı, kronik öksürük durumunda mutlaka bir sağlık uzmanına başvurulmalıdır. Özetle aşağıdaki durumların yanı sıra öksürük ortaya çıkarsa mutlaka doktorunuzu arayın:
Ateş varsa,
Kanlı veya irinli balgam varsa,
Nefes darlığı varsa,
Son zamanlarda tüberküloz veya boğmaca öksürüğü veya koronavirüs belirtileri olan bir hasta ile aynı ortamda kalındıysa,
Yeni ortaya çıkan hırıltılı nefes alma ya da soluma cihazı ile çözülmeyen eski hırıltı varsa,
Göğüs ağrısı ile birlikte olan veya bundan bağımsız ani öksürük ya da nefes darlığı başlangıcı acil tıbbi müdahale gerektirebilir. Bunun yanı sıra aşağıdaki durumlarla ilişkili ani öksürük başlangıcı durumunda hemen acil servisi aramanız tavsiye edilir.
Kanlı Öksürük (veya hemoptizi),
Nefes almada büyük zorluk,
Şiddetli göğüs ağrısı,
Yüzde şişme ve kurdeşen benzeri döküntü
Nedenleri
Öksürük Nedenleri Nelerdir?
Öksürük birçok tıbbi durumda görülür. Bunlar arasında doğru ayrım yapabilmek için öksürüğün süresi, tipi ve özelliklerinin yanı sıra onunla birlikte gelen diğer semptomları doğru bir şekilde not almak önemlidir.
Bu bilgiler öksürük nedeninin ve en uygun öksürük tedavisinin bulunmasında konuyla ilgilenen hekime çok yardımcı olacaktır. Öksürük çok kısa süreli devam edebilir ve tek başına bir semptom olarak görülebilir. Öksürük aynı zamanda nedeni belirlenip tedavi edilene kadar da devam edebilir. Öksürüğün ne kadar ciddi olduğu, buna sebep olan hastalığa bağlıdır.
Geçici olarak görülen öksürük genellikle normal olmasına rağmen, kalıcı ve geçmeyen öksürük normal değildir. Sürekli devam eden öksürük ya da nefes darlığı, balgam üretimi veya kanlı balgam gibi diğer semptomlar daha ciddi bir tıbbi problemin varlığına işaret edebilir.
Öksürüğün süresine ve türlerine göre sınıflandırmaları vardır. Öksürüğün nedeninin tespit edilmesi için hangi sınıfta olduğunu saptamak önemlidir. Bu tür ve sınıflar arasında bulunan akut öksürük aniden başlar ve 3 haftaya kadar sürer.
Kronik öksürük ise 4 haftadan fazla devam eder. İkisinin arasında bulunan sub-akut öksürük ise 2 - 4 hafta arasında devam eder. Gece öksürüğü ise sadece geceleri başlayan öksürüğü tanımlamak için kullanılır.
Balgamlı Öksürük ve Kuru Öksürük
Balgamlı öksürük ya da üretken öksürük genel olarak balgam çıkartan öksürük türüdür. Kuru öksürük ise balgam çıkmayan ve çok tahriş edici öksürük türüdür. Özellikle viral hastalıklarda görülür. Balgam üretmediği için verimsiz öksürük olarak bilinir. Eğer öksürük esnasında gelen balgamda kan varsa buna kanlı öksürük, ya da hemoptizi denilebilir.
Akut Öksürük
Akut öksürük genellikle üç haftaya kadar süren ve kısa süreli sorunlar ile ilişkilendirilen en yaygın öksürük türüdür. Kronik öksürük ise sürekli devam eden öksürüktür. Geçmeyen öksürük her ne kadar yaygın bir solunum sorunu emaresi olsa da, bazı durumlarda kalp, mide ya da sinir sistemi hastalıklarına da işaret edebilir. Akut öksürük, bu duruma neden olan hastalık tedavi edildiğinde çoğunlukla düzelir.
Ancak öksürük uzun süre devam ettiğinde, vakit kaybetmeden doktora başvurulması gereklidir.
Burun akıntısı, geniz akıntısı, asit reflü, nefes darlığı, sesli veya hırıltılı nefes alma, göğüs ağrısı, mukus üretimi, gece terlemeleri, renkli veya kanlı mukus, egzersizlerde zorlanma, kilo kaybı, ya da mide ekşimesi gibi diğer semptomlarla birlikte görülen öksürük, büyük olasılıkla mevcut bir hastalığın veya sağlık probleminin göstergesidir ve tıbbi bakım ihtiyacına işaret etmektedir.
Öksürüğü bastırmaktan daha önemli olan, neden öksürüğün sürekli olduğunu bulmaktır. Öksürük nedeni tespit edildikten ve tedavisi başlatıldıktan sonra hekiminizin önereceği ilaçlar öksürüğün yoğunluğunu ve sıklığını azaltmaya yardımcı olabilir.
Akut Öksürüğün Nedenleri Nelerdir?
Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları (veya ÜSYE’ler) akut öksürüğün en yaygın nedenidir. ÜSYE’ler neredeyse her zaman virüslerin neden olduğu boğaz enfeksiyonlarıdır. Genellikle ateş, boğaz ağrısı ve burun ile geniz akıntısı ile ilişkilidir.
Bu gruba soğuk algınlığı, (ses kısıklığı görülen) viral larenjit ve grip dahildir. Boğmaca bakterileri de solunum yolu enfeksiyonlarına neden olabilir. Bu oldukça bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyonudur. Nefes alırken tiz bir boğulma sesi çıkabilir. Öksürük kusmayı tetikleyebilecek kadar sert ve sürekli olabilir.
Akciğer Pıhtısı (veya Pulmoner Emboli), pıhtıların genellikle bacak damarlarından akciğerlere geçerek ani nefes darlığına neden olduğu olası hayati riske yol açan bir hastalıktır.
Akciğer Sönmesi (veya Pnömotoraks), akciğerin sönmesinden kaynaklanır. Beklenmedik bir şekilde veya göğüs travması nedeniyle olabilir. Ani göğüs ağrısı, kuru öksürük ve nefes darlığı ile kendini gösterir.
Akut KOAH Alevlenmesi (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı), genellikle KOAH tanısına sahip ve sigara içen kişilerde görülür. Giderek kötüleşen öksürük ve balgam miktarında veya renginde meydana gelen değişiklikler ile kendini gösterir.
Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları (ASYE) boğaz hizasının altındaki hava yollarının enfeksiyonudur. Genellikle kuru, verimsiz ya da üretken öksürük ve ateş ile görülmektedir. Sadece hava kanallarını etkileyebilir (bronşit) veya akciğerlerin daha derinlerine gidebilir (iltihaplanma).
Gastroözofageal Reflü (veya GÖRH) asit reflü hastalığı olarak da bilinir. Bu durumda mide içindeki asit yemek borusuna kadar geri döner. Potansiyel olarak boğaz içine sızabilir ve borularda tahriş ile kuru öksürüğe neden olabilir. Genellikle mide ekşimesi ile de ilişkilidir.
Kalp yetmezliği ya da pulmoner ödem durumunda zayıf bir kalp, akciğerde sıvı birikmesine neden olabilir. Düz yatıldığında kötüleşen nefes darlığı ve bacak şişmesi ile ilişkili kuru veya balgamlı üretken öksürük halinde kendini gösterir.
Üst hava yolu öksürük sendromu, ya da postnazal akıntı, boğazın arkasında toplanan burun akıntısıdır. Burun arkasından boğaza kronik olarak damlamanın neden olduğu kuru öksürük olarak ortaya çıkar. Genellikle yakın zamanda gerçekleşmiş bir enfeksiyondan veya alerjik bir maddeye uzun süreli maruz kaldıktan sonra ortaya çıkar.
Yaygın alerjik bir durum olan saman nezlesi ya da alerjik rinit soğuk algınlığı semptomlarının aynısı şeklinde görülebilir. Genellikle kuru öksürük, hapşırma ve burun akıntısı ile ilişkilidir. Genellikle çevrede bulunan bir alerji tetikleyicisi sorunun kaynağıdır.
Tahriş edici maddelerin solunması, bazı buhar, duman ve gazlara maruz kalınması boğazda, hava yollarında ve nefes yollarında iltihaplanmaya ve akut öksürüğe neden olabilir.
Kronik Öksürük Nedir?
Kronik öksürük, ya da geçmeyen öksürük geçici olmayan, sürekli devam eden öksürük türüdür. Tıbbi geçmişlerinde KOAH, astım, mevsimsel alerjiler, asit reflü hastalığı (gastro özofageal reflü hastalığı veya GÖRH) gibi kronik akciğer hastalıkları, akciğer kanseri ve tüberküloz gibi kronik enfeksiyonlar olanların yanı sıra sigara içen kişilerde kronik öksürük görülmektedir. Bazı akut öksürük kaynakları 2 haftadan fazla devam eden öksürüğe neden olabilir ve bu nedenle subakut ya da kronik öksürüğe dönüşebilir.
Kronik Öksürüğün Nedenleri Nelerdir?
Kronik obstrüktif akciğer hastalığı, ya da KOAH, akciğerin kronik tahrişi hava yollarının ve akciğerlerin kronik olarak iltihaplanmasına neden olur. Bu iltihap, balgam ve nefes darlığı ile kronik öksürüğe neden olur. Özellikle sigara kullanıcılarının akciğerleri, sigara kullanmayan bireylerin akciğerlerine göre enfeksiyonlara karşı daha savunmasızdır.
Akciğer kanserinde başta akciğerden kaynaklanan veya diğer organlardan sonradan akciğere yayılan kanser, bazen hemoptizi adı verilen kanlı öksürüğe neden olabilir. Bu durumdan muzdarip bazı hastalarda istemsiz kilo kaybı da görülür.
Belirli kronik akciğer enfeksiyonları kronik öksürüğe neden olabilir. Son derece bulaşıcı bir akciğer enfeksiyonu olan tüberküloz, bazen kanlı balgamla birlikte ateş, gece terlemesi ve öksürüğe neden olabilir.
Hipertansiyon ilaçları, kronik kuru öksürüğe neden olabilir.
Astım ve Öksürük
Astımlı hastalarda nefes darlığı ve hırıltılı solunum ile ilişkili akut kuru öksürük, bazen sadece gece saatlerinde olmak üzere astım krizi şeklinde gelişebilir. Bu durum tahriş edici bir maddenin solunması ya da akut solunum yolu enfeksiyonu, egzersiz, soğuk algınlığı, veya stres nedeniyle tetiklenebilir. Astım aralıklı olarak görülen kuru öksürüğe neden olabilir. Bu, astımın henüz tam olarak kontrol altına alınamadığının bir işareti olabilir. Bazen öksürük sadece işyeri veya okul gibi belirli yerlerde başlar ve buradaki bir alerjik etkene işaret edebilir.
Öksürük Risk Faktörleri Nelerdir?
Öksürük gelişimi için bir çok risk faktörlü bulunur.
Alerjiler: Alerjisi olan kişiler belirli bir alerji tetikleyicisine maruz kaldıklarında öksürük riski artar.
Çevresel: Bazı işyerlerinde havada serbest uçuşarak nefesle vücuda alınabilen ve öksürük geliştirebilen tahriş edici maddeler olabilir. Yüksek kirliliğe sahip alanlar, veya yemek pişirmek ya da ısınmak için kömür kullanımı da öksürük riskini artırabilir.
Kadın cinsiyet: Kadınların kronik öksürük gelişme riskini artıran daha hassas bir öksürük refleksi vardır.
Kronik akciğer hastalıkları: Astımı olan insanlar, bronşektazi (genişlemiş solunum yolları), KOAH ve yara izi bırakmış akciğer enfeksiyonlarına maruz kalmış kişilerde öksürük riski daha yüksektir..
Solunum yolu enfeksiyonu olan bir kişiden enfeksiyona maruz kalma: Solunum yolu enfeksiyonları çok bulaşıcı olabilir.
Sigara kullanımı: Halihazırda veya geçmişte sigara kullanımı kronik öksürük için önemli bir risk faktörüdür. Bu durum sigara toksinlerinin doğrudan solunması veya ikinci el sigara içilmesinden kaynaklanabilir.