Travma sonrası stres bozukluğu (PTSD), korkutucu bir olayın neden olduğu bir zihinsel sağlık durumu olarak kabul edilir. TSSB'den muzdarip insanlar, olayla ilgili kontrol edilemeyen düşüncelerin yanı sıra geçmişe dönüşler, kabuslar ve şiddetli kaygı yaşayabilir. Belirtiler zamanla veya kişiden kişiye değişebilir. Bir aydan uzun süredir rahatsız edici duygu ve düşünceler mevcutsa bir uzmana başvurmak gerekir. Mümkün olan en kısa sürede tedavi almak, TSSB semptomlarının kötüleşmesini önlemeye yardımcı olur. Antalya Memorial Hastanesi Psikiyatri Bölümü Uzmanı Dr. Dr. Yalçın Kahya TSSB hakkında bilmeniz gerekenleri anlattı.
Başa çıkılamayacak kadar şiddetli bir şekilde oluyor
Pek çok insan hayatı boyunca kendisini üzgün, gergin ya da kaygılı hissettiren olaylarla birçok kez karşılaşır. Ancak bunların çok azı gerçekten travmatiktir. Kişi kaldırabileceğinden çok daha fazla şiddet ve yoğunluk yaşar, sınırları aşılır; Korku ve çaresizliğe neden olan durumlar psikolojik travma olarak değerlendirilebilir. Bu durumlar sıradan deneyimin sınırlarını aşar. Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), ağır psikolojik travma sonrasında ortaya çıkan ve travmatik olayı yeniden yaşama, olayı hatırlatan uyaranlardan kaçınma, uyarılma artışı gibi spesifik belirtilerle kendini gösteren bir bozukluktur.
Her insanda farklı şekilde ortaya çıkabilir
Semptomların üç aydan kısa sürmesi "akut" travma sonrası stres bozukluğu, daha uzun sürmesi ise "kronik" travma sonrası stres bozukluğu olarak adlandırılır. Klinik açıdan önemli bir özellik, travmatik deneyimden 6 aydan fazla süre sonra ortaya çıkan tiptir. Bunlara “geç başlangıçlı” denir. Kişinin yaşadığı travmanın niteliği ve şiddeti, daha önce yaşadığı travmatik olaylar ve travma sonrası yaşadığı durumlar travma sonrası stres bozukluğunun ortaya çıkmasında belirleyici faktörlerdir.
Bu durumlar travma sonrası stres bozukluğuna neden olur;
Savaşa maruz kalma
Kaza
Çocuğun fiziksel istismarı
Cinsel şiddet
Fiziksel şiddet gibi durumlar travma sonrası stres bozukluğuna neden olabilir.
Ayrıca yangınlar, doğal afetler, soygunlar, uçak kazaları, işkence, adam kaçırma, yaşamı tehdit eden tıbbi teşhisler ve terör saldırıları gibi birçok travmatik ve yaşamı tehdit eden olay da TSSB'ye neden olabilir.
TSSB'ye kişisel yatkınlık yaratan faktörler arasında şunlar yer alır;
Bekar, dul veya boşanmış olmak
Düşük sosyoekonomik düzey
Düşük eğitim seviyesi
Çocukluk yaşamındaki olumsuz olaylar (cinsel istismar, kaçırılma öyküsü gibi)
Kadın cinsiyeti
Yetersiz sosyal destek
Kişilik özellikleri (sınırda, paranoyak, antisosyal veya bağımlı özellikler)
Aşırı tepkiler veya duygular gelişir
Travma sonrası stres bozukluğu gelişen kişi aşırı kaygı ve korku yaşar, uyaranlara karşı aşırı duyarlıdır ve en ufak bir uyarana şaşkınlıkla tepki verir. İlişkilerde azalan duygular ve ilgisizlik ortaya çıkabilir. Çevreye karşı ilgisizlik, ilgisizlik, zevksizlik, sinirlilik ve öfke patlamaları sergileyen kişiler, bir aile üyesiyle birlikte ya da tek başına bir ruh sağlığı uzmanına başvurabilir. Teşhis bir psikiyatrist tarafından konur. Klinisyen tarafından uygulanan Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ölçeği (CAPS), tanı koymak, semptomları değerlendirmek ve tedavinin etkinliğini izlemek için kullanılabilir.
Psikoterapi TSSB'de fark yaratıyor
Hem ilaçların hem de psikolojik tedavilerin TSSB tedavisinde etkili olduğu kanıtlanmıştır.
TSSB tedavisinde antidepresan ilaçlar hastalığın birçok belirtisini hafifletmede faydalıdır. Özellikle depresyonla ilişkiliyse TSSB tedavisinde antidepresanlar kullanılmalıdır. Psikoterapiler, kişinin semptomlarının devam etmesine neden olan yanlış düşüncelerin, sağlıklı düşüncelerle değiştirilmesini amaçlar. Ayrıca korkudan kaçındığınız durumlarla yüzleşmenize olanak tanıyarak bu durumlarda yaşanan korkunun azaltılması amaçlanmaktadır.
TSSB'si olan kişiler bunlara dikkat etmelidir;
- TSSB'si olan kişi tepkilerini normal olarak kabul etmelidir. Kişi olayın kendi kontrolünde olmadığını ve ne yaparsa yapsın bu tür bir duruma hazırlıklı olamayacağını unutmamalıdır.
- Bir kişinin dinlenmesi için kendine zaman vermesi gerekir.
- Egzersiz stresi azaltmanın en iyi yollarından biridir.
- Alkol, uyuşturucu gibi travmanın etkilerini kısa süreli rahatlatan ancak daha sonra derinleştiren durumlardan uzak durmanız gerekiyor.
- Kişinin organik bir engeli yoksa en kısa sürede işine veya hizmetine dönmesi gerekmektedir.
- Çok fazla bilgi edinmeniz gerekiyor.
- Acınızı hissetmenize izin vermeli ve güçlü görünmeye çalışmamalısınız. Sizi anlayan ve destekleyen insanlarla bağınızı kaybetmemelisiniz. Çevrenizden ya da gerekiyorsa bir profesyonelden destek almalı, sorunlarınızı paylaşmalısınız.
