AKP iktidarı tarafından Yap-işlet-devret modeli ile yapılan projeler dolayısıyla bütçedeki kara delik büyümeye devam ediyor. Döviz kurunda süren yukarı yönlü hareketlenmeler de bütçedeki açığı giderek arttırıyor.
Kamu Özel İşbirliği olarak planlanan ve Yap-İşlet-Devret modeliyle işletilen köprü, havalimanı ve şehir hastanelerinin maliyetleri ve bu işletmeleri işleten şirketlere verilen garanti ücret ödemeleri Z kuşağının geleceğini ipotek altına alıyor. Maliyetlerinin çok üstünde verilen ödeme garantileri kamuoyundan da büyük tepki çekiyor.
Bu kapsamda yapılan ve yapılmakta olan Şehir Hastanelerinin tahmini maliyeti şu an için 12 Milyar Dolar iken garanti edilen toplam ödeme miktarı 25 Milyar Dolar seviyesinde.
İstanbul'a yapılan üçüncü köprü olan Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün de maliyeti 3.3 Milyar Dolar iken köprüyü inşa eden firmaya garanti edilen ücret 9 Milyar Dolar civarlarında.
İstanbul ve İzmir otoyoluna bağlayan ve iki şehir arasını 3 buçuk saate indireceği belirtilen Osmangazi Köprüsü'nün yaklaşık maliyeti 1.2 Milyar Dolar iken yapıcı firmaya ödenecek toplam ücretin 15 Milyar Dolar seviyelerinde olduğu tahmin ediliyor.
Son olarak da milyonluk yolcu garantisi verilen ancak yolcu sayısının aylık olarak on binleri bile bulamadığı Kütahya Havalimanı'nın maliyetinin 50 Milyon Euro olduğu tahmin edilirken; garanti edilen yolcu sayısı ile havalimanını kullanan yolcu sayısının arasındaki tutarsızlık bu boyutlarda olduğu sürece 2044 yılına kadar toplamda 208 milyon Euro garanti ödeme yapılabileceği belirtiliyor.
ŞEHİR HASTANELERİ
CHP Balıkesir Milletvekili Fikret Şahin’in yaptığı çalışmada 2022 Şubat ayı verilerine göre, Sağlık Bakanlığı tarafından 13 şehir hastanesine ayrılan kira ve hizmeti bedeli 21 Milyar 565 Milyon TL. Sağlık Bakanlığı’nın 2022 bütçesi ise 116 milyar 37 milyon TL. Yani 13 şehir hastanesi Sağlık Bakanlığı bütçesinin neredeyse 5’te 1’ini yutuyor.
Dikkat çekici bir diğer nokta ise şu ana dek yapılan 13 şehir hastanesinin toplam maliyeti 6 milyar 910 milyon dolar.
CHP’li Şahin’in çalışmayı yaptığı sırada, dolar kuru orta vadeli programda 9.27 TL seviyelerinde planlanıyordu. O zamanki hesapla Sağlık Bakanlığı’nın şehir hastaneleri için ödediği ücretin kur karşılığı 2 milyar 326 milyon dolara denk geliyordu. CHP’li Şahin bu hesapla 13 şehir hastanesinin maliyeti 3 yıllık ödeme ile karşılanmış olacağı ve geri kalan 25 yıllık garanti ödemenin sadece yandaşlara para aktarmak anlamına geleceğini belirtmişti.
ZAFER HAVALİMANI
Yine Şubat verilene dayanarak Zafer Havalimanı’nın bütçede oluşturduğu yükü incelersek, CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz’ın yaptığı Twitter paylaşımına göre 2022 Ocak ayındaki verilen garanti ve uçan yolcu sayısındaki hata payı %98,81.
Garanti edilen yolcu sayısı Ocak ayı için 109 bin 811 iken uçan yolcu sayısı yalnızca 1.304 kişi.
Ocak ayı için hazinenin şirkete ödeyeceği garanti ücret ise 581.352 Euro. O zamanki kur ile 8.790.532 Türk Lirası.
Bununla birlikte CHP’li Yavuzyılmaz, Zafer Havalimanı’nın yapım maliyetinin 50 milyon euro, 2012 ile 2021 yılları arasında şirkete yapılan garanti ödemenin 52 milyon 829 bin euro olduğunu belirtiyor. Yavuzyılmaz, havalimanının kamuya devrinin 2044 yılında gerçekleşeceğini hatırlatarak, bugüne kadar ki ortalama hata payıyla devam ederse, 2044 yılına kadar şirkete yapılacak garanti ödemesinin 208 milyon Euro olacağını açıkladı.
Bu verilerin üstüne, Zafer Havalimanı’nı 2022 yılının ilk 7 ayında kullanan toplam yolcu sayısı 32 bin 575 kişi oldu. 7 aylık yolcuların toplamı Sadece Ocak ayında verilen garanti yolcu sayısının 3’te birini bile karşılamamış oldu. Havalimanına 2022 yılı içerisinde 10. yıl itibarıyla yıllık yolcu garantisi 1 milyon 317 bin 733 yolcuya yükselmiş durumda.
OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ
Osmangazi Köprüsü’ndeki durum de pek iç açıcı değil. CHP’li Deniz Yavuzyılmaz köprüden geçen araç sayısının, garanti edilen sayıdan fazla olsa bile bütçeye çok ciddi bir yükü olduğunu belirtiyor.
Sayıştay raporlarına dayanarak, ağustos ayında yapılacak garanti ödemelerinin, 4 Temmuz 2022 tarihinde 16,8 TL düzeyindeki dolar kuruna göre belirlendiğini belirten CHP’li Yavuzyılmaz, şunları söyledi:
“2022 yılı içinde garanti edilen araç geçiş sayısı tutturulamazsa, tutturulamayan her araç için, Hazine görevli şirkete 862,5 TL ödeme yapmak durumunda. Halen köprüden geçen her araç, 184,5 TL geçiş ücreti ödüyor. Garanti sayısı aşılsa dahi, 40 bin aracın her biri için, aradaki fark olan 678 TL’yi de yine Hazine’nin kasasından çıkıyor. Bakan Karaismailoğlu’nun garanti edilenin üzerinde araç geçtiğini söylediği 1-7 Ağustos tarihleri arasındaki yedi günlük süre için, Hazine’nin şirkete ödeyeceği garanti tutarı 189 milyon 837 bin 200 TL.. ”
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da "Osmangazi Köprüsü maliyeti 1,2 milyar dolar, Hazine garantisi 15 milyar dolar" sözleriyle aradaki uçuruma dikkat çekmişti.
YAVUZ SULTAN SELİM KÖPRÜSÜ
CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu yaptığı konuşmasında “Yavuz Sultan Selim köprüsünün yapı maliyeti 3.3 milyar dolar, verilen garanti 9 milyar dolar” diyerek bütçedeki paraların nerelere ve nasıl aktarıldığını da vurgulamıştı.
Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde garanti edilen günlük araç geçiş sayısı 135 bin. Köprüden yılda 49 milyon 500 bin araç geçiş garantisi verildi. Köprünün şu an geçiş ücreti otomobillerde 19 TL olarak uygulanıyor. Ancak garanti fiyat 50 TL (17.40 dolar kuru ile 52.20 TL) ve günlük 135 bin araç geçtiğinde işletmeci şirkete günlük 4 milyon 185 bin TL bütçeden ödeme yapılıyor.